Gốm Mỹ Thiện xưa

Đây là một trong số khá nhiều những làng gốm hưng vượng một thời, được ghi chép trong  điều trần của quan Tuần phủ Quảng Ngãi Nguyễn Bá Trác dâng lên vua Bảo Đại và sau đó được đăng tải lên tạp chí Nam Phong nổi tiếng vào năm 1933.

Truyền thuyết cũng cho biết, các nghệ nhân gốm Mỹ Thiện từng được gọi vào Phủ Chúa Nguyễn để sản xuất các đồ gốm tinh xảo cho nhà Chúa sử dụng và làm tặng vật. Điều này cho thấy sự khéo léo của bàn tay người thợ gốm cũng như tính độc đáo của men gốm Mỹ Thiện.

Gốm Mỹ Thiện được sản xuất thủ công với kỹ thuật bàn xoay, nguyên liệu làm cốt gốm là đất sét được lọc kỹ tạp chất, men gốm được sản xuất bằng cách nghiền các loại đá núi trong vùng, pha thêm chì, đồng, vò ốc và một số phụ gia khác theo bí quyết trao truyền nhiều đời và khả năng sáng tạo không ngừng của các nghệ nhân. Trong phân công sản xuất, thợ gốm nữ chuyên lo khâu tạo hình, chuốt sản phẩm, còn cánh thợ đàn ông chuyên lo khâu  vận chuyển và làm đất, nung, đắp hình, làm men.

Các sản phẩm của gốm Mỹ Thiện chủ yếu là đồ gia dụng như: chum, ghè, các loại vò, ché, bình vôi, hũ, thạp, ấm trà, bình hoa, tượng động vật…Trong đó có một số sản phẩm được tráng men như: bình hoa, bình vôi, tượng động vật, ấm trà, ché đựng rượu… Men gốm Mỹ Thiện có màu từ tím đậm đến tím nhạt, vàng, vàng ngã sang xanh ngọc…

Gốm Mỹ Thiện nay

Từ lâu, gốm Mỹ Thiện không chỉ có mặt ở hầu khắp tỉnh Quảng Ngãi mà còn vươn ra các tỉnh lân cận như Quảng Nam, Đà Nẵng, Bình Định và ngược lên tới Tây Nguyên, một vài loại hình sản phẩm còn được xuất khẩu sang thị trường Thái Lan, Campuchia và Lào.

Trải qua nhiều biến động, làng gốm Mỹ Thiện hiện nay chỉ còn lại một lò gốm duy nhất của vợ chồng nghệ nhân Đặng Văn Trịnh – Phạm Thị Thu Cúc. Hai anh chị được sự giúp sức của người đồng hương là nhà sưu tầm Lâm Dzũ Xênh cùng tìm cách phục hồi những công thức pha chế men gốm từ đá núi trong vùng và phụ gia để cho ra những màu men biến ảo khôn lường trong lửa nung. Một trong những nét độc đáo của gốm tráng men Mỹ Thiện là kỹ thuật nung qua 2 lửa. Lần nung thứ nhất để tạo cho xương gốm chắc. Lần thứ 2 sản phẩm gốm được nhúng men rồi cho vào lò nung. Với lần nung men, màu sắc sản phẩm sẽ thay đổi theo nhiệt độ, tạo nên sự thay đổi về màu sắc cho mỗi sản phẩm. Bí quyết và tài hoa của nghệ nhân nung gốm là ở khả năng làm chủ nhiệt độ, kết hợp với sự gia giảm trong pha chế men để tạo màu men như ý. Tuy vậy, cá biệt có những khi sản phẩm hỏa biến, màu sắc kỳ ảo, trở thành độc bản, cực kỳ hấp dẫn giới sưu tầm gốm lạ.

Gốm Mỹ Thiện xứng đáng được xếp vào hàng những dòng gốm giá trị trong nôi nhà gốm Việt, cần được bảo tồn và có giải pháp nâng cao chất lượng, cả về kiểu dáng, mỹ thuật lẫn về kinh tế, thị trường và xúc tiến thương mại, có vậy gốm Mỹ Thiện mới có thể tồn tại lâu dài.

CN. Lê Hồng Khánh          

Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam

Theo Bản tin KH&ĐS số 3/2015

(Nguồn: https://lienhiephoi.quangngai.gov.vn/mnews.aspx?id=1013)